Hugo Dionizy Steinhaus

Dyscyplina: matematyka. Specjalności: analiza rzeczywista, teoria prawdopodobieństwa, statystyka matematyczna.

Urodził się 14 stycznia 1887 r. w Jaśle w rodzinie inteligenckiej Bogusława i Eweliny z domu Lipschitz. Jego ojciec był dyrektorem Spółdzielni Kredytowej w Jaśle. W 1905 r. uzyskał maturę w gimnazjum klasycznym w Jaśle. Studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego im. Jana Kazimierza. W latach 1906–1911 kontynuował studia matematyczne w Getyndze pod kierunkiem prof. Davida  H i l b e r t a¹ i prof. Feliksa K l e i n a². Stopień doktora filozofii summa cum laude uzyskał w 1911 r. na podstawie rozprawy  Neue Anvendungen des Dirichlet’schen Prinzips, której promotorem był prof. David  H i l b e r t.

Lata 1911–1914 spędził w Jaśle, gdzie opublikował osiem prac. W okresie od wiosny do jesieni 1915 r. brał czynny udział w I wojnie światowej jako artylerzysta I Pułku Artylerii Legionów Polskich. Przez kolejny rok pracował w Centrali Odbudowy Kraju w Krakowie, a potem podjął pracę jako matematyk w biurze rozdziału gazu w Jaśle. Habilitował się w Uniwersytecie Lwowskim w 1917 r. na podstawie rozprawy O niektórych własnościach szeregów Fouriera³. Przez rok był asystentem matematyki na tym uniwersytecie. W 1918 opublikował pracę Additive und stetige Funktionaloperationen (Mathematische Zeitschrift 5/1919), uważaną za pierwszą polską pracę o operacjach funkcyjnych. W 1920 r. został profesorem nadzwyczajnym matematyki Uniwersytetu Lwowskiego, a w 1923 r. profesorem zwyczajnym. W latach 1920–1939 był kierownikiem I Katedry Matematyki w tym uniwersytecie. W 1929 r. założyli wspólnie z Stefanem B a n a c h e m⁴ czasopismo Studia Mathematica, poświęcone analizie funkcjonalnej. W 1939 r. po wkroczeniu Armii Czerwonej do Lwowa otrzymał nominację na profesora Katedry Analizy Wyższej Uniwersytetu Ukraińskiego im. I. Franki (byłego Uniwersytetu Lwowskiego) oraz pracownika naukowego Akademii Nauk w Kijowie. W czerwcu 1941 uciekł do Osiczyna pod Lwowem, a następnie do Berdechowa koło Gorlic, gdzie uczestniczył pod zmienionym nazwiskiem (Grzegorz Krochmalny) w tajnym nauczaniu. W 1945 r. podjął pracę w Katedrze Zastosowań Matematyki Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego wspólnego dla Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej. Był kierownikiem działu zastosowań przyrodniczych i gospodarczych Instytutu Matematycznego PAN we Wrocławiu. Od 1929 r. był wspólnie z S. Banachem redaktorem Studia Mathematica i w latach 1953–1972 Zastosowań Matematyki.

Opublikował około 250 prac naukowych. Zajmował się badaniem szeregów trygonometrycznych i ortogonalnych oraz zagadnieniami sumowalności. Podstawowe wyniki badań opublikował wspólnie z Stefanem K a c z m a r z e m⁵ w „Theorie der Ortogonalreihen” (Monografie Matematyczne, t. 6, 1936). Zajmował się również zastosowaniami matematyki m.in. w biologii, medycynie i statystyce. Był także popularyzatorem matematyki. Opublikował kilka książek popularnonaukowych, w tym unikatowy Kalejdoskop matematyczny (1938, po polsku i angielsku), który został przetłumaczony na 10 języków obcych. Jest to niewątpliwie najbardziej znana na świecie książka matematyczna polskiego autora. Był obdarzony wielkim poczuciem humoru. W 1980 r. wydał Słownik racjonalny H. Steinhausa.

Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Poznańskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu. Był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności (1945), członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1951), członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk (1952) i członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1968). W 1946 roku brał udział w powołaniu Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. W latach 1956–1958 i 1960–1961 był prezesem tego Towarzystwa.

Zmarł 25 lutego 1972 r. we Wrocławiu.

____________________________________________________
¹David Hilbert (1862–1943) – niemiecki matematyk, profesor uniwersytetu w Getyndze.

²Feliks Klein (1849–1925) – niemiecki matematyk, profesor uniwersytetu Erlangen.

³Jean B. J. Fourier (1768–1830) – matematyk, fizyk i polityk francuski, prekursor fizyki matematycznej.

⁴Stefan Banach (1892–1945) – matematyk polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego.

⁵Stefan Kaczmarz (1895–1939) – matematyk polski, docent Politechniki Lwowskiej.

Źródło:

1. Zasoby internetowe.
2. Roman Duda: Lwowska Szkoła Matematyczna, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 214.

 A. Książki

1. H. Steinhaus, Reminiscences (Polish) (Cracow, 1970).
2. -, Czem jest a czem nie jest matematyka, Wyd. Księgarnia Nakładowa H. Altenberga, 1923.
3. -, Orzeł czy reszka?, Wyd. Nasza Księgarnia, 1953.
4. -, Kalejdoskop matematyczny, Wyd. PZWS, 1954.
5. -, Sto zadań, Wyd. PWN, 1958.
6. -, Słownik racjonalny, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.

 B. Artykuły o H. Steinhausie

1. Brief scientific biography of Hugo Steinhaus (1887-1972), Zastos. Mat. 13 (1972/73), III-IV.
2. A Dawidowicz, Reminiscences of Leon Chwistek, Hugo Steinhaus and Włodzimierz Stożek (Polish), Wiadomości Matematyczne 23 (2) (1981), 232-240.
3. Domoradzki, S., Pawlikowska-Brożek, Z., Węglowska, D. (red.): Słownik biograficzny matematyków polskich, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnobrzeg 2003.
4. A. Garlicki, Hugo Steinhaus-an episode in Berdechow (Polish), Wiadomosci Matematyczne 30 (1) (1993), 121-124.
5. Hugo Steinhaus (14. I. 1887-25. II. 1972), Colloq. Math. 25 (1) (1972), i-ii.
6.  M. Kac, Hugo Steinhaus - a reminiscence and a tribute, Amer. Math. Monthly 81 (1974), 572-581.
7. B. Koszela, The contribution of Józef Marcinkiewicz, Stefan Mazurkiewicz and Hugo Steinhaus in developing Polish mathematics: A biographical sketch (Polish), Mathematics at the turn of the twentieth century (Katowice, 1992), 104-110.  
8. H. Kowarczyk, The cooperation of Hugo Steinhaus with the medical sciences and physicians (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 65-69.
9. List of the scientific works of Hugo Steinhaus, Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 12-28.
10. J. Łukaszewicz, The role of Hugo Steinhaus in the development of the applications of mathematics (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 51-63.
11. E. Marczewski, The Wroclaw years of Hugo Steinhaus (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 91-100.
12. C. Ryll-Nardzewski, The works of Hugo Steinhaus on conflict situations (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 29-38.
13. A. Sarski, Hugo Steinhaus (1887-1972) (Bulgarian), Fiz.-Mat. Spis. Bulgar. Akad. Nauk. 15 (48) (4) (1972), 328-329.
14. M. Stark, Hugo Steinhaus as a teacher during his Lwów period (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 77-84.
15. K. Urbanik, The ideas of Hugo Steinhaus on probability theory (Polish), Wiadomości Matematyczne (2) 17 (1973), 39-50.

Opracował: Zbigniew Suraj